Bartosz Matyja – doktorant na Wydziale Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Ukończył historię na Uniwersytecie Środkowoeuropejskim oraz socjologię na Uniwersytecie Warszawskim. Przygotowuje rozprawę doktorską poświęconą rewolucji naukowo-technicznej w Polsce Ludowej.
In the paper, I propose an alternative perspective on the transformation of state socialism between 1955 and 1980 in socialist Czechoslovakia, Poland, and Hungary. I argue that a normative change had occurred in this period, bringing far-reaching transformations in the class order of the socialist societies. These ideological shifts took place in the spheres of relations of production, consumption patterns, and the social imaginary. The developmental doctrines of the Soviet bloc countries were also subject to change. I demonstrate how socialist ambitions to seek alternative modernity gave way to visions of imitative modernisation with the increasing integration into the capitalist world-system. This was accompanied by a growing acceptance of so-called “meritocratic inequalities” and the deterioration of the working class’s situation. The article contributes to the reinterpretation of the systemic transformation as a continuation of certain modernisation tendencies of state socialism.
References
Amin S. 1990. Delinking: Towards a Polycentric World, Zed Books.
Amin S. 2016. Russia and the Long Transition from Capitalism to Socialism, Monthly Review Press.
Andersson J., Rindzevičiūtė E., red. 2015. The Struggle for the Long-Term in Transnational Science and Politics: Forging the Future, Routledge.
Bałtowski M. 2009. Gospodarka socjalistyczna w Polsce. Geneza – rozwój – upadek, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bauman Z. 2010. Socjalizm. Utopia w działaniu, tłum. M. Bogdan, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Becht L., Filipkowski P. 2018. Ćwiczenie wyobraźni socjologicznej. Polska futurologia naukowa lat 70. XX wieku, „Stan Rzeczy”, nr 14, s. 41–69.
Bockman J. 2011. Markets in the Name of Socialism: The Left-Wing Origins of Neoliberalism, Stanford University Press.
Boltanski L., Chiapello È. 2007. The New Spirit of Capitalism, tłum. G. Elliott, Verso.
Böröcz J. 1992a. Dual Dependency and Property Vacuum: Social Change on the State Socialist Semiperiphery, „Theory and Society”, no. 21, s. 77–104.
Böröcz J. 1992b. Dual Dependency and the Informalization of External Linkages, „Research in Social Movements, Conflicts and Change”, no. 14, s. 189–209.
Brus W., Kowalik T. 1983. Socialism and Development, „Cambridge Journal of Economics”, vol. 7, no. 3–4, s. 243–255.
Bucholc M. 2018. Liberalna pedagogika. Jerzy Szacki o polskim liberalizmie dawnym i współczesnym, „Roczniki Historii Socjologii”, nr 8, s. 7–24.
Burnham J. 1941. The Managerial Revolution: What Is Happening in the World, John Day Co.
Chase-Dunn Ch. 1982. Socialist States in the Capitalist World-Economy, [w:] Socialist States in the World System, red. C. Chase-Dunn, Sage Publications, s. 21–56.
Crump L., Godard S. 2018. Reassessing Communist International Organisations, A Comparative Analysis of COMECON and the Warsaw Pact in Relation to Their Cold War Competitors, „Contemporary European History”, vol. 27, no. 1, s. 85–109.
Dunn E.C. 2008. Prywatyzując Polskę. O bobofrutach, wielkim biznesie i restrukturyzacji pracy, tłum. P. Sadura, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Dżilas M. 1957. Nowa klasa wyzyskiwaczy. (Analiza systemu komunistycznego), tłum. J. Mieroszewski, Instytut Literacki.
Fabry A. 2018. The Origins of Neoliberalism in Late ‘Socialist’ Hungary: The Case of the Financial Research Institute and ‘Turnabout and Reform’, „Capital & Class”, vol. 42, no. 1, s. 77–107.
Fidelis M. 2009. Are You a Modern Girl? Consumer Culture and Young Women in 1960s Poland, [w:] Gender Politics and Everyday Life in State Socialist Eastern and Central Europe, red. S. Penn, J. Massino, Palgrave Macmillan US, s. 171–184.
Fidelis M. 2020. Równouprawnienie czy konserwatywna nowoczesność? Kobiety pracujące, [w:] K. Stańczak-Wiślicz, P. Perkowski, M. Fidelis, B. Klich-Kluczewska, Kobiety w Polsce 1945-1989. Nowoczesność, równouprawnienie, komunizm, Universitas, s. 103–162.
Filipkowski P. 2017. Culture over Structure: The Heritage of Lifestyle Research in the 1970s in Hungary and Poland, „Stan Rzeczy”, nr 13, s. 147–170.
Gagyi Á. 2015. A Moment of Political Critique by Reform Economists in Late Socialist Hungary: “Change and Reform” and the Financial Research Institute in Context, „Intersections East European Journal of Society and Politics”, no. 2, s. 59–79.
Gerőcs T., Pinkasz A. 2018. Conflicting Interests in the Comecon Integration, „East Central Europe”, vol. 45, no. 2–3, s. 336–365.
Greene B. 2014. Selling Market Socialism: Hungary in the 1960s, „Slavic Review”, vol. 73, no. 1, s. 108–132.
Jawłowska A., Mokrzycki E. 1978. Style życia a przemiany struktury społecznej. Propozycja typologii historyczno-socjologicznej, [w:] Styl życia. Przemiany we współczesnej Polsce, red. A. Siciński, PWN, s. 145–176. /// Kagarlicki B. 2012. Imperium peryferii. Rosja i system światowy, tłum. Ł. Leonkiewicz, B. Szulęcka, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Kalinová L. 1996. A Contribution to the Social History of Czechoslovakia 1945–1989, „Czech Sociological Review”, vol. 4, no. 2, s. 223–236.
Kochanowski J. 2017. Rewolucja międzypaździernikowa. Polska 1956–1957, Znak.
Kopeček M., red. 2019. Architekti dlouhé změny: Expertní kořeny postsocialismu v Československu, Argo.
Koryś P. 2007. Idea nowoczesności w działaniach i planach partii komunistycznej w Polsce 1945–1980. Przegląd problematyki, [w:] Gospodarka i społeczeństwo w czasach PRL-u (1944–1989), red. E. Kościk, T. Głowiński, Wydawnictwo Gajt, s. 440–455.
Krastev I. 2017. After Europe, University of Pennsylvania Press.
Kraśko N. 2010. Instytucjonalizacja socjologii w Polsce: 1970–2000, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Leszczyński A. 2013. Skok w nowoczesność. Polityka wzrostu w krajach peryferyjnych 1943–1980, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Lutyński J. 1990. Nauka i polskie problemy. Komentarz socjologa, Państwowy Instytut Wydawniczy.
Machonin P., red. 1966. Sociální struktura socialistické společnosti: (sociologické problémy soudobé československé společnosti), Svoboda.
Machonin P. 1969. Československá společnost: sociologická analýza sociální stratifikace, Epocha.
Mazurek M. 2010. Społeczeństwo kolejki. O doświadczeniach niedoboru 1945– 1989, Europejskie Centrum Solidarności, Trio.
Melegh A. 2011. Living to Ourselves: Localising Global Hierarchies in StateSocialist Hungary in the 1970s and 1980s, „Journal of Modern European History”, vol. 9, no. 2, s. 263–283.
Olšáková D. 2018. Pugwash in Eastern Europe: The Limits of International Cooperation Under Soviet Control in the 1950s and 1960s, „Journal of Cold War Studies”, vol. 20, no. 1, s. 210–240.
Ost D. 2007. Klęska „Solidarności”. Gniew i polityka w postkomunistycznej Europie, tłum. H. Jankowska, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza.
Péteri G. 2016a. Contested Socialisms: The Conflict between Critical Sociology and Reform Economics in Communist Hungary, 1967–71, „Social History”, vol. 41, no. 3, s. 249–266.
Péteri G. 2016b. Demand Side Abundance: On the Post-1956 Social Contract in Communist Hungary, „East Central Europe”, vol. 43, no. 3, s. 315–343.
Pula B. 2018. Globalization Under and After Socialism: The Evolution of Transnational Capital in Central and Eastern Europe, Stanford University Press.
Rindzevičiūtė E. 2016. The Power of Systems: How Policy Sciences Opened up the Cold War World, Cornell University Press.
Sadura P. 2015. Upadek komunizmu w Europie Środkowo-Wschodniej w perspektywie współczesnych teorii rewolucji, Oficyna Naukowa.
Sanchez-Sibony O. 2014. Red Globalization: The Political Economy of the Soviet Cold War from Stalin to Khrushchev, Cambridge University Press.
Siermiński M. 2020. Pęknięta „Solidarność”. Inteligencja opozycyjna a robotnicy 1964–1981, Książka i Prasa.
Słabek H. 2009. O społecznej historii Polski 1945–1989, Książka i Wiedza, Wyższa Szkoła Gospodarki Krajowej.
Smoczyński R., Zarycki T. 2017. Totem inteligencki. Arystokracja, szlachta i ziemiaństwo w polskiej przestrzeni społecznej, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Sommer V. 2016. Scientists of the World, Unite! Radovan Richta’s Theory of Scientific and Technological Revolution, [w:] Science Studies during the Cold War and Beyond, red. E. Aronova, S. Turchetti, Palgrave Macmillan, s. 177–204.
Sommer V. 2019. Řídit socialismus jako firmu: technokratické vládnutí v Československu, 1956–1989, Ústav pro soudobé dějiny AV ČR, NLN.
Staniszkis J. 2006. Ontologia socjalizmu, Ośrodek Myśli Politycznej.
Szczepański J. 1973. Odmiany czasu teraźniejszego, Książka i Wiedza.
Tittenbrun J. 1992. Upadek socjalizmu realnego w Polsce, Rebis.
Tymiński M. 2001. PZPR i przedsiębiorstwo. Nadzór partyjny nad zakładami przemysłowymi 1956–1970, Trio.
Wallerstein I. 1974. The Rise and Future Demise of the World Capitalist System: Concepts for Comparative Analysis, „Comparative Studies in Society and History”, vol. 16, no. 4, s. 387–415.
Wallerstein I. 1979. The Capitalist World-Economy, Cambridge University Press.
Wallerstein I. 1991. Geopolitics and Geoculture: Essays on the Changing WorldSystem, Cambridge University Press.
Wallerstein I. 2011. The Modern World-System. I: Capitalist Agriculture and the Origins of the European World-Economy in the Sixteenth Century, University of California Press.
Wesołowski W. 1977. Klasy, warstwy i władza, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Zysiak A. 2016. Punkty za pochodzenie. Powojenna modernizacja i uniwersytet w robotniczym mieście, Zakład Wydawniczy „Nomos”.
