common.pageHeaderLogo.altText673f7b478f3a8

Artykuły

Nr 1(14) (2018): Przyszłość w naukach społecznych

Ćwiczenie wyobraźni socjologicznej – polska futurologia naukowa lat 70. XX wieku

  • Lukas Becht
  • Piotr Filipkowski
Przesłane
23 May 2020
Opublikowane
01-04-2018

Abstrakt

Artykuł przybliża socjologiczne myślenie o przyszłości w warunkach realnego socjalizmu, analizując cztery futurologiczne propozycje teoretyczne, powstałe w Polsce w latach 70. Umieszczone są one w szerokim kontekście ówczesnych debat międzynarodowych, ograniczenia swobody (i wyobraźni) naukowej w monocentrycznym systemie decyzyjnym i oficjalnego dyskursu przywiązanego do marksistowskiej teorii postępu. Analiza tekstów futurologicznych Jana Szczepańskiego, Stefana Nowaka, Waldemara Rolbieckiego i Andrzeja Sicińskiego, powstałych w tak ograniczonych warunkach, ujawnia jednak ich oryginalne propozycje teoretyczne, pokazujące możliwe sposoby sensownego myślenia o przyszłości, redefiniujące pojmowanie historii, podejmujące problem indywidualnego i zbiorowego sprawstwa i granic jego przewidywalności. Tak odczytane, koncepcje te zyskują aktualność we współczesnych dyskusjach o antropocenie, w historycznych badaniach przyszłości czy w socjologii oczekiwań.

Bibliografia

  1. Andersson J. 2012. The Great Future Debate and the Struggle for the World, „The American Historical Review”, nr 5, s. 1411–1430.
  2. Andersson J. 2018. The Future of the World. Futurology, Futurists, and the Struggle for the Post Cold War Imagination, Oxford University Press.
  3. Baade F. 1962. Rok 2000. Ku czemu zmierza świat?, PWE.
  4. Becht L. 2017. From Euphoria to Frustration: Institutionalizing Prognostic Research in the Polish People’s Republic, 1969–76, „Acta Poloniae Historica”, nr 116, s. 277–299.
  5. Beckert J. 2016. Imagined Futures. Fictional Expectations and Capitalist Dynamics, Harvard University Press.
  6. Bell D. 1966. Dwanaście sposobów przewidywania w naukach społecznych (do użytku służbowego), PAN Ośrodek Planowania i Koordynacji Badań Naukowych.
  7. Bell D. 1970. The Post-Industrial Society: Technocracy and Politics, [w:] Transactions of the Seventh World Congress of Sociology, Varna, September 14–19, 1970, vol. I, red. ISA, The Bulgarian Academy of Sciences Publishing House, s. 15–36.
  8. Bielecka-Prus J. 2011. The Social Roles of Polish Sociologists after 1945, „Comparative Sociology”, nr 5, s. 735–765.
  9. Catanus A. 2015. Official and Unofficial Futures of the Communist System. Romanian Future Studies between Control and Dissidence, [w:] The Struggle for the Long-Term in Transnational Science and Politics. Forging the Future, red. J. Andersson, E. Rindzevičiūtė, Routledge, s. 170–194.
  10. Christian D. 2011. Maps of Time. An Introduction into Big History, The University of California Press.
  11. Chruszczow N. 1961. O programie Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, referat wygłoszony na XXII Zjeździe KPZR 18 października 1961 r., „Nowe Drogi”, nr 11, s. 95–182.
  12. Crutzen P.J. 2002. Geology of mankind, „Nature”, nr 415, s. 23.
  13. Czerwiński M. 1969. Wprowadzenie w futurologię. Recenzja książki Andrzeja Sicińskiego: Prognozy a nauka, Warszawa: KiW 1969, „Nowe Książki”, nr 13, s. 869–870.
  14. Czerwiński M., Pawełczyńska A., Porębski M., Siciński A., Strzelecki J., Żółkiewski S. 1967. Elementy przyszłościowego modelu kultury socjalistycznej w Polsce, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 4, s. 49–66.
  15. De Jouvenel B. 1966. O przewidywaniu (W aneksie skrót szkicu Emila Fagueta „Jaki będzie dwudziesty wiek”) (do użytku służbowego), PAN Ośrodek Planowania i Koordynacji Badań Naukowych.
  16. Domańska E. 2014. Historia ratownicza, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 12–26.
  17. Etzemüller T. 2017. Social Engineering, Version: 2.0. http://docupedia.de/zg/Etzemueller_social_engineering_v2_de_2017; dostęp: 16.07.2018.
  18. Falewicz J., red. [1970]. Zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania zjawisk patologii społecznej w Polsce w świetle nadesłanych wypowiedzi, Ossolineum.
  19. Filipkowski P. 2017. Back to future’s past. Andrzej Siciński’s scientific futurology, „Acta Poloniae Historica”, nr 115, s. 267–271.
  20. Foucault M. 1976. Überwachen und Strafen. Die Geburt des Gefängnisses, Suhrkamp.
  21. Fourastié J. 1954. Die große Hoffnung des zwanzigsten Jahrhunderts, Bund.
  22. Ganczew P., Siciński A., red. 1975. Problemy prognozowania w krajach socjalistycznych, Ossolineum.
  23. Gordon T.I., Helmer O. 1965. Prognozy wieloletnie (Próba przewidywania przyszłością metodą delficką) (do użytku służbowego), PAN Ośrodek Planowania i Koordynacji Badań Naukowych.
  24. Gotowski B., Kapuściński R., Nowak S., Regulski J., Siciński A., Trzeciakowski W., Gotowski W. 1982. Hipotetyczne scenariusze przemian ekonomicznych, społecznych i politycznych w Polsce 1982/83, Komitet Badań i Prognoz „Polska 2000” przy Prezydium PAN.
  25. Grabowska M., Sułek A. 2009. Stefan Nowak jako badacz społeczeństwa polskiego, [w:] S. Nowak, O Polsce i Polakach. Prace rozproszone 1958–1989, Wydawnictwa UW, s. 11–28.
  26. Harari Y.N. 2016. Homo deus: A brief history of the future, Harvill Secker.
  27. Hartog F. 2015. Regimes of historicity. Presentism and experiences of time, Columbia University Press.
  28. Hölscher L. 1999. Die Entdeckung der Zukunft, Fischer.
  29. Hölscher L. 2017. Theoretische Grundlagen der historischen Zukunftsforschung, [w:] tegoż, Die Zukunft des 20. Jahrhunderts: Dimensionen einer historischen Zukunftsforschung, Campus, s. 7–38.
  30. Karpiński A. 2001. Studia nad przyszłością na świecie i w Polsce (doświadczenia i wnioski), „Biuletyn Polska 2000 Plus”, nr 2, s. 9–23.
  31. Kiecko E. 2018. Przyszłość do zbudowania. Futurologia i architektura w PRL, Fundacja Bęc Zmiana.
  32. Kolář P. 2016. Der Poststalinismus. Ideologie und Utopie einer Epoche, Böhlau.
  33. Komitet Prognoz „Polska w XXI Wieku” przy Prezydium PAN, red. 1999. Studia nad przyszłością w Polsce w pracach Komitetu Prognoz „Polska w XXI wieku”. Komitet i jego twórcy (w 30-lecie powstania Komitetu) 1969–1999, Elipsa.
  34. Kurczewski J. 2009. Obraz świata w roku 2000 i co z tego wynikło, [w:] Socjologia i Siciński. Style życia, społeczeństwo obywatelskie, studia nad przyszłością, red. P. Gliński, A. Kościański, IFiS PAN, s. 67–84.
  35. Luhmann N. 1980. Temporalisierung von Komplexität. Zur Semantik neuzeitlicher Zeitbegriffe, [w:] tegoż, Gesellschaftsstruktur und Semantik. Studien zur Wissenssoziologie der modernen Gesellschaft, Suhrkamp, s. 235–300.
  36. Luhmann N. 1976. The Future Cannot Begin. Temporal Structures in Modern Society, „Social Research”, nr. 1, s. 130–152.
  37. Mallard G., Lakoff A. 2011. How Claims to Know the Future Are Used to Understand the Present: Techniques of Prospection in the Field of National Security, [w:] Social Knowledge in the Making, red. C. Camic, N. Gross, M. Lamont, Chicago University Press, s. 339–378.
  38. Masini B. 2001. Preface. Futures Studies and the WSFS in Central and Eastern Europe mainly in the period between 1970 and 1990, [w:] Futures Studies in the European Ex Socialist Countries, red. E. Nováky, V.R. Varga, M.K. Köszegi, Futures Studies Centre Budapest University of Economic Science and Public Administration, s. 10–14.
  39. Meadows D., Meadows D., Zahn E., Milling P. 1973. Granice wzrostu, tłum. W. Rączkowska, S. Rączkowski, PWE.
  40. Meynaud J. 1957. Paryskie spotkanie, „Kultura [Paryż]”, nr 1–2, s. 91–104.
  41. Minois G. 1996. Histoire de l’avenir. Des prophètes à la prospective, Fayard.
  42. Nowacki W. 1985. Notatki autobiograficzne, PWN.
  43. Nowak S. 1970. Metodologia badań socjologicznych. Zagadnienia ogólne, PWN.
  44. Nowak S. 1976. Inductive Inconsistencies and the Problems of Probabilistic Predictions, [w:] tegoż, Understanding and Prediction. Essays in the Methodolog y of Social and Behavioral Theories, D. Reidel Publishing, s. 228–253.
  45. Nowak S. 1985. Metodologia badań socjologicznych, PWN.
  46. Nowak S. 2004 [1983]. Postawy, wartości i aspiracje społeczeństwa polskiego – przesłanki do prognozy na tle przemian dotychczasowych, [w:] tegoż, Społeczeństwo polskie czasu kryzysu, Wydział Filozofii i Socjologii UW, s. 337–380.
  47. Nycz R. 2014. Wstęp: Humanistyka przyszłości, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 7–11.
  48. Ornauer H., Wiberg H., Siciński A., Galtung J., red. 1976. Images of the World in the Year 2000. A Comparative Ten Nations Study, Mouton.
  49. Ossowski S. 1967. Koncepcje ładu społecznego i typy przewidywań [1959], [w:] tegoż, Dzieła, tom IV: O nauce, PWN, s. 173–193.
  50. Paczkowski A. 2005. Pół wieku dziejów Polski, 5. wyd., PWN.
  51. Plaggenborg S. 2006. Experiment Moderne: Der sowjetische Weg, Campus.
  52. Rażniewski A., Siciński A., red. 1973. Elementy metodologii prognozowania społecznego, Ossolineum.
  53. Rażniewski A. et al. 1967. Dyskusja, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 4, s. 85–131.
  54. Rheinberger H.-J. 1994. Experimentalsysteme, Epistemische Dinge, Experimentalkulturen. Zu einer Epistemologie des Experiments, „Deutsche Zeitschrift für Philosophie”, nr 3, s. 405–417.
  55. Rindzevičiūtė E. 2016. A struggle for the soviet future. The birth of scientific forecasting in the Soviet Union, „Slavic Review”, nr 1, s. 52–76.
  56. Rocca G.L. 1981. „A Second Party in Our Midst”: The History of the Soviet Scientific Forecasting Association, „Social Studies of Science”, nr 2, s. 199–247.
  57. Rolbiecki W. 1967. Badania prognostyczne – prognozologia – futurologia (W związku z sympoz jum prognostycznym w Pradze w dn. 21–24 II 1967 r.), „Nauka Polska”, nr 4, s. 95–99.
  58. Rolbiecki W. 1969. Prognostication and Prognoseology. On the need of systematic inquiries about the prognostic activity of man, [w:] Mankind 2000, red. R. Jungk, J. Galtung, Universitetsforlaget/Allen & Unwin, s. 278–285.
  59. Rolbiecki W. 1970. Przewidywanie przyszłości, Wiedza Powszechna.
  60. Rolbiecki W. 1972. Ergoniczny aspekt przyszłości. Cztery rodzaje zdarzeń przyszłych, „Zagadnienia Naukoznawstwa”, nr 1, s. 42–53.
  61. Sabrow M. 2009. Chronos als Fortschrittsheld: Zeitvorstellungen und Zeitverständnis im kommunistischen Zukunftsdiskurs, [w:] Die Spur des Sputnik. Kulturhistorische Expeditionen ins kosmische Zeitalter, red. I.J. Polianski, M. Schwartz, Campus, s. 119–134.
  62. Schulze Wessel M. 2018. Der Prager Frühling. Aufbruch in eine neue Welt, Reclam.
  63. Scranton R. 2015. Learning to Die in the Anthropocene. Reflections on the End of a Civilization, City Light Books.
  64. Secomski K. 1962. Problemy planowania perspektywicznego, [w:] Polityka gospodarcza Polski Ludowej, t. 2, red. J. Główczyk, J. Gordon, J. Kofman, J. Pajestka, Książka i Wiedza, s. 511–579.
  65. Secomski K. 1970. Badania prognostyczne w Polskiej Akademii Nauk, „Nauka Polska”, nr 1, s. 9–21.
  66. Secomski K. 1971. Prognostyka, Wiedza Powszechna.
  67. Seefried E. 2015. Zukünfte. Aufstieg und Krise der Zukunftsforschung 1945– 1980, Walter de Gruyter.
  68. Seefried E. 2017. Der kurze Traum von der steuerbaren Zukunft: Zukunftsforschung in West und Ost in den „langen” 1960er Jahren, [w:] Die Zukunft des 20. Jahrhunderts. Dimensionen einer historischen Zukunftsforschung, red. L. Hölscher, Campus, s. 179–220.
  69. Siciński A. 1967. Polskie studia „futurologiczne”, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 2, s. 243–244.
  70. Siciński A. 1969. Prognozy a nauka, Książka i Wiedza.
  71. Siciński A. 1972. Future research, „Polish Perspectives”, nr 1, s. 10–16.
  72. Siciński A. 1973. Perspektywy przemian kulturowych, [w:] Perspektywy XXI wieku. Szkice futurologiczne, red. E. Drożdż, Książka i Wiedza, s. 176–183.
  73. Siciński A. 1975. O ogólnych tendencjach przemian kulturowych, [w:] tegoż, Dziś i jutro kultury polskiej, Książka i Wiedza, s. 13–40.
  74. Siciński A. 1975 [1971]. O roli eksperta w procesie podejmowania decyz ji, [w:] tegoż, Dziś i jutro kultury polskiej, Książka i Wiedza, s. 250–258.
  75. Siciński A. 1975 [1973]. Przyszłość kultury a myślenie prospektywne, [w:] tegoż, Dziś i jutro kultury polskiej, Książka i Wiedza, s. 259–268.
  76. Siciński A. red. 1989. Nazajutrz... Reakcje społeczeństwa polskiego na katastrofę w Czarnobylu, PTS/IFiS PAN.
  77. Siciński A. 1996. Działalność wydawnicza i badawcza a polityczne „zawirowania” w socjalizmie. W związku z losami „Kultury i Społeczeństwa” w latach 1960– 1968 – relacja z „obserwacji uczestniczącej”, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 3, s. 99–104.
  78. Siciński A., Gzula J. 1976. Problemy Metodologii Prognozowania, Książka i Wiedza.
  79. Siciński A., Wemegah M. 1983. Alternative Ways of Life – Their Impressive Present and Uncertain Future, [w:] tychże, Alternative Ways of Life in Contemporary Europe, The UN University, s. 3–12.
  80. Skarbek J. 2003. Waldemar Rolbiecki (1927–2002), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, nr 3–4, s. 191–202.
  81. Sommer V. 2016a. Forecasting the Post-Socialist Future. Prognostika in Late Socialist Czechoslovakia, 1970–1989, [w:] Forging the future. Transnational perspectives on the history of prediction, red. J. Andersson, E. Rindzevičiūtė, Routledge, s. 144–168.
  82. Sommer V. 2016b. Scientists of the world, unite! Radovan Richta’s theory of a Scientific and Technological Revolution, [w:] Science Studies during the Cold War and beyond. Paradigms defected, red. E. Aronova, Palgrave, s. 177–205.
  83. Sommer V. 2017. From socialist post-industrialism to market economy: Futurology in Czechoslovakia (1960s–1980s), „Bohemia”, nr 1, s. 55–81.
  84. Steffen W. et al. 2015. The Trajectory of the Anthropocene: The Great Acceleration, „The Anthropocene Review”, nr 1, s. 81–98.
  85. Strzelecki J. 08.07.1967. Kilka glos o planie. „Polityka”, s. 1, 6–7.
  86. Sułek A. 2011a. „Do Ameryki!”. Polscy socjologowie w Stanach Zjednoczonych po 1956 roku i rozwój socjologii empirycznej w Polsce, [w:] tegoż, Obrazy z życia socjologii w Polsce, Oficyna Naukowa, s. 96–141.
  87. Sułek A. 2011b. O nieprzewidywalności rewolucji. Dlaczego polska socjologia nie przewidziała „Solidarności”, [w:] tegoż, Obrazy z ż ycia socjologii w Polsce, Oficyna Naukowa, s. 243–265.
  88. Surman J. 2014. Historyzowanie nauki lub jak nowe przychodzi na świat. Rozmowa z Hansem-Jörgiem Rheinbergerem, „Historyka. Studia Metodologiczne”, nr 44, s. 51–66.
  89. Święcicki M. 1978. Revolutions in social sciences and the future studies movement, [w:] Future Research – Planning – Decision Making: Conference held in Jabłonna, April 22–24 1977, red. W. Szulc, Ossolineum, s. 139–199.
  90. Szacki J. 1980. Spotkania z utopią, Iskry.
  91. Szczepański J. 1967. O metodzie przewidywania składu i struktur grup społecznych (rozważania wstępne), „Kultura i Społeczeństwo”, nr 3, s. 97–102.
  92. Szczepański J. 1971a. Jaki będzie człowiek przyszłości?, [w:] Perspektywy XXI wieku. Szkice futurologiczne, red. R. Doński, Książka i Wiedza, s. 16–26.
  93. Szczepański J. 1971b. Myślenie o przyszłości, [w:] tegoż, Rozważania o Rzeczypospolitej, PWN, s. 129–146.
  94. Szczepański J. 1974. O konstruowaniu zarysu syntetycznego obrazu rozwoju społeczeństwa polskiego do roku 2000, [w:] Społeczny rozwój Polski w pracach prognostycznych. Wydanie drugie, rozszerzone i uzupełnione, red. Komitet Badań i Prognoz „Polska 2000”, Książka i Wiedza, s. 13–32.
  95. Szczepański J. 1989. Polska wobec wyzwań przyszłości, SSP „Universitas”.
  96. Tarkowska E. 1999. Zespół Prognoz Społecznych i jego kontynuacje. Spojrzenie z perspektywy trzydziestu lat, [w:] Homo eligens. Społeczeństwo świadomego wyboru. Księga jubileuszowa ku czci Andrzeja Sicińskiego, red. D. Gawin, IFiS PAN, s. 11–30.
  97. Williams R.J. 2016. World Futures, „Critical Inquiry”, nr 3, s. 473–546.
  98. Żółkiewski S. 1960. Integracja nauk społecznych i uwspółcześnienie ich problematyki (propozycje redakcyjne), „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1–2, s. 3–17.
  99. Żółkiewski S. 1963. Przyczynek do teorii rewolucji kulturalnej, [w:] tegoż, Przepowiednie i wspomnienia, PWE, s. 215–227.
  100. Żółkiewski S. 1967. Zagajenie: Zadania konferencji, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 4, s. 9–13.

Downloads

Download data is not yet available.

Podobne artykuły

1-10 z 134

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.