Artykuły
Nr 1(6) (2014): Polityka prawdy
Socjologia krytyczna a obietnica emancypacji
Abstrakt
Artykuł dotyczy współczesnego przyrostu obietnic emancypacji w dyskursach socjologii krytycznej. Wiązane z emancypacją stymulowanie refleksyjności i sprawczej podmiotowości (agency) jest generalnie i często w sposób bezkrytyczny traktowane jako warunek rozwoju społecznego. W efekcie „boomu na emancypację” następuje rozmycie znaczenia pojęcia emancypacji i stępienie krytycznego ostrza tych nurtów, które problem władzy i podmiotowości mają na sztandarze. Z jednej strony, skutkiem tych procesów jest redukcja idei emancypacji do aktywistycznej społecznej praxis i do technologii uwłasnowolnienia. Z drugiej, idea emancypacji staje się represyjnym instrumentem oceny działań indywiduów. Problemy te zostaną omówione na przykładzie teorii postkolonialnej i społecznie zaangażowanej performatyki. Warto dziś przeciwstawić socjologii krytycznej socjologię krytyki i wrócić do krytyki samego pojęcia krytyki. Punktem wyjścia do metarefleksji mogłaby być koncepcja krytyki Michela Foucaulta.
Bibliografia
- Adorno Th.W. 1986. Dialektyka negatywna, tłum. K. Krzemieniowa, PWN, Warszawa.
- Alexander B.K. 2009. Etnografia performatywna. Odgrywanie i pobudzanie kultury, [w:] Metody badań jakościowych, tom 1, red. N.K. Denzin, Y.S. Lincoln, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 581–622.
- Althusser L. 1976. Ideologia i ideologiczne aparaty państwa, tłum. A. Staroń, http://nowakrytyka.pl/spip.php?article374; dostęp: 9.10.2013.
- Archer M. 2013. Jak porządek społeczny wpływa na ludzkie sprawstwo? Refleksyjność jako mechanizm pośredniczący między strukturą a sprawstwem, tłum. T. Skoczylas, [w:] Sprawstwo: teorie, metody, badania empiryczne w naukach społecznych, red. A. Mrozowicki, O. Nowaczyk, I. Szlachcicowa, Nomos, Kraków, s. 19–35.
- Auslander Ph. 1992. Presence and Resistance: Postmodernism and Cultural Politics in Contemporary American Performance, University of Michigan Press, Ann Arbor.
- Bakuła B. 2006. Kolonialne i postkolonialne aspekty polskiego dyskursu kresoznawczego (zarys problematyki), „Teksty Drugie” 2006, nr 6, s. 11–33.
- Baudrillard J. 2005. O uwodzeniu, tłum. J. Margański, Wydawnictwo Sic!, Warszawa.
- Bauman Z. 2012. Etyka ponowoczesna, tłum. J. Bauman, J. Tokarska-Bakir, Aletheia, Warszawa.
- Beck U. 2009. Ponowne odkrycie polityki: przyczynek do teorii modernizacji refleksywnej, [w:] Modernizacja refleksyjna, tłum. J. Konieczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
- Beck U., Giddens A., Lash S. 2009. Modernizacja refleksyjna, tłum. J. Konieczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
- Bhabha H. 2010. Miejsca kultury, tłum. T. Dobrogoszcz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
- Boltanski L. 2011. On Critique. A Sociology of Emancipation, Polity, Cambridge–Malden.
- Boltanski L., Chiapello È. 2001. Die Rolle der Kritik in der Dynamik des Kapitalismus und des normative Wandel, „Berliner Journal für Soziologie” 2001, nr 4, s. 459–477.
- Boltanski L., Chiapello È. 2005. The New Spirit of Capitalism, „International Journal of Politics, Culture, and Society” 2005, nr 18, s. 161–188.
- Bourdieu P. 2005. Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia, tłum. P. Biłos, SCHOLAR, Warszawa.
- Buchowski M. 2008. Widmo orientalizmu w Europie. Od egzotycznego Innego do napiętnowania swojego, „Recykling Idei” 2008, nr 10, s. 98–107.
- Butler J. 2003. Imitacja i nieposłuszeństwo płciowe, „Przegląd Filozoficzno-Literacki” 2003, nr 1, s. 89–109.
- Campbell C. 1987. The Romantic Ethic and the Spirit of Modern Consumerism, Blackwell, Oxford.
- Carlson M. 2007. Performans, tłum. E. Kubikowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
- Castells M. 2013. Władza komunikacji, tłum. J. Jedliński, P. Tomanek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
- Červinková H., Gołębniak B.D. 2010. Badania w działaniu. Pedagogika i antropologia zaangażowane, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław.
- Chibber V. 2013. Postcolonial Theory and the Specter of Capital, Verso, London–New York.
- Dörre K., Lessenich S., Rosa H. 2009. Soziologie – Kapitalismus – Kritik. Eine Debatte, Suhrkamp, Frankfurt am/M.
- Elias N. 2008. Społeczeństwo jednostek, tłum. J. Stawiński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
- Foucault M. 1982. The Subject and Power, [w:] Michel Foucault: Beyond Structuralism and Hermeneutics, H.L. Dreyfus, P. Rabinow, The University of Chicago Press, Chicago, s. 208–226.
- Foucault M. 1990. Qu’est-ce que la critique?, „Biulletin de la Société-Française de Philosophie” 1990, nr 2, s. 35–63.
- Foucault M. 1998. Podmiot i władza, tłum. J. Zychowicz, „Lewą Nogą” 1998, nr 10, s. 174–192.
- Foucault M. 2000. Czym jest Oświecenie?, [w:] tegoż, Filozofia, historia, polityka, tłum. D. Leszczyński, L. Rasiński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 276–293.
- Foucault M. 2002. Porządek dyskursu, tłum. M. Kozłowski, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
- Foucault M. 2011. Narodziny biopolityki. Wykłady w Collège de France 1978–1979, tłum. M. Herer, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
- Franczak K. 2013. „Uwiedzowienie” sztuki: problem intelektualizacji współczesnych działań artystycznych, „Kultura i Społeczeństwo” 2013, nr 1, s. 69–84.
- Frąckowiak M., Olszewski L., Rosińska M., red. 2012. Kolaboratorium. Zmiana i współdziałanie, Fundacja SPOT, Poznań.
- Frysztacki K., Sztompka P., red. 2012. Polska początku XXI wieku: przemiany kulturowe i cywilizacyjne, Wydawnictwo PAN, Warszawa.
- Gandhi L. 2008. Teoria postkolonialna, tłum. J. Serwański, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
- Gehring P. 2012. Abseits des Akteurs-Subjekts Selbsttechniken, Ethikalspolitische Haltung und der Fall der freimütigen Rede, [w:] Diskurs – Macht – Subjekt. Theorie und Empirie von Subjektivierung in der Diskursforschung, red. R. Keller, W. Schneider, W. Viehöver, VS Verlag, Wiesbaden, s. 21–33.
- Giddens A. 2003. Stanowienie społeczeństwa. Zarys teorii strukturacji, tłum. S. Amsterdamski, Zysk i S-ka, Poznań.
- Habermas J. 2000. Filozoficzny dyskurs nowoczesności, tłum. M. Łukasiewicz, Universitas, Kraków.
- Habermas J. 2009. Uwzględniając innego, tłum. A. Romaniuk, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
- Honneth A. 2012. Walka o uznanie. Moralna gramatyka konfliktów społecznych, tłum. J. Duraj, Nomos, Kraków.
- Horkheimer M. 1987. Teoria tradycyjna a teoria krytyczna, tłum. J. Łoziński, [w:] Szkoła frankfurcka, red. J. Łoziński, Kolegium Otryckie, Warszawa, s. 137–172.
- Jacyno M. 2007. Kultura indywidualizmu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
- Jacyno M. 2013. Anatomia nowoczesnej refleksyjności, „Przegląd Socjologii Jakościowej” 2013, nr 3, s. 44–57.
- Janion M. 2006. Niesamowita słowiańszczyzna, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
- Koczanowicz L. 2011. My skolonizowani? Wschodnioeuropejskie doświadczenie i teoria postkolonialna, „Nowa Krytyka” 2011, nr 26–27, s. 181–194.
- Kolasa-Nowak A. 2013. Użyteczność obrazu Polski Wschodniej w dyskursie akademickim i publicznym, [w:] Polska Wschodnia i orientalizm, red. T. Zarycki, Scholar, Warszawa, s. 98–109.
- Laclau E. 2004. Emancypacje, tłum. W. Jach, M. Kamińska, A. Orzechowski, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław.
- Laclau E., Mouffe Ch. 2007. Hegemonia i socjalistyczna strategia. Przyczynek do projektu radykalnej polityki demokratycznej, tłum. S. Królak, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław.
- Lash S. 2009. Refleksyjność i jej sobowtóry: struktura, estetyka, wspólnota, [w:] Modernizacja refleksyjna, tłum. J. Konieczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
- Lessenich S. 2009a. Mobilität und Kontrolle. Zur Dialektik der Aktivgesellschaft, [w:] Socjologie-Kapitalismus-Kritik. Eine Debatte, K. Dörre, S. Lessenich,
- Lessenich S. 2009b. Künstler- oder Sozialkritik? Zur Problematisierung einer falschen Alternative, [w:] brak tytułu, K. Dörre, S. Lessenich, H. Rosa, Suhrkamp, Frankfurt am/M., s. 224–242.
- Loomba A. 2011. Kolonializm/postkolonializm, tłum. N. Bloch, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
- McKenzie J. 2011. Performuj albo…Od dyscypliny do performansu, tłum. T. Kubikowski, Universitas, Kraków.
- Nowicka M. 2012. Bezczyn i zaniechanie jako agency. Między sprawczym działaniem a ujarzmieniem, [w:] Performatywne wymiary kultury, red. K. Skowronek, K. Leszczyńska, Libron, Kraków, s. 45–60.
- Popper K.R. 1997. W poszukiwaniu lepszego świata. Wykłady i rozprawy z trzydziestu lat, tłum. A. Malinowski, Książka i Wiedza, Warszawa.
- Rewers E., Skórzyńska A., Juskowiak P., red. 2013. „Kultura Współczesna”, numer tematyczny: Sztuka współpracy 2013, nr 2.
- Rosa H. 2009. Kapitalismusals Dynamisierungsspirale – Soziologieals Gesellschaftskritik, [w:] Socjologie-Kapitalismus-Kritik. Eine Debatte, K. Dörre, S. Lessenich, H. Rosa, Suhrkamp, Frankfurt am/M., s. 87–125.
- Rose N. 1998. Inventing Our Selves. Psychology, Power and Personhood, Cambridge University Press, Cambridge.
- Skarga B. 2005. Granice historyczności, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
- Sowa J. 2011. Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą, Universitas, Kraków.
- Spivak G.Ch. 2011. Strategie postkolonialne, tłum. A. Górny, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
- Thompson E. 2000. Trubadurzy imperium. Literatura rosyjska i kolonializm, tłum. A. Sierszulska, Universitas, Kraków.
- Thompson G.F. 2003. Approaches to “Performance”: An analysis of terms, [w:] Performance: Critical Concepts in Literary and Cultural Studies, tom 1, red. Ph. Auslander, Routledge, London–New York, s. 138–152.
- Touraine A. 2001. Myśleć inaczej, tłum. M. Byliniak, PIW, Warszawa.
- Wacquant L. 2009. Punishing the Poor: The Neoliberal Government of Social Insecurity, Duke University Press, Durham–London.
- Wolff L. 1994. Inventing Eastern Europe. The Map of Civilization on the Mind of Enlightment, Stanford University Press, Stanford.
- Wrana D., Langer A. 2007. An den Rändern der Diskurse. Jenseits der Unterscheidungdiskursiver und nicht-diskursiver Praktiken, „Forum Qualitative Sozialforschung/Forum: Qualitative Social Research” 2007, nr 8(2), http://nbn-resolving.de/urn:nbn:de:0114-fqs0702206; dostęp: 9.10.2013.
- Young R.J.C. 2012. Postkolonializm. Wprowadzenie, tłum. M. Król, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
- Zarycki T. 2008. Polska i jej regiony a debata postkolonialna, [w:] Oblicze polityczne regionów Polski, red. M. Dajnowicz, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania, Białystok, s. 31–48.
- Zarycki T. 2013. Debating Soviet Imperialism in Contemporary Poland: On the Polish uses of Post-Colonial Theory and Their Contexts, [w:] Empire De/Centered: New Spatial Histories of Russia and the Soviet Union, red. S. Turoma, M.K. Waldstein, Ashgate, Farnham, s. 191–215.
- Znaniecki F. 1991. Prawa psychologii społecznej, PWN, Warszawa.
Downloads
Download data is not yet available.