Artykuły
Nr 1(2) (2012): Jak odnieść sukces w nauce?
Jak była zrobiona tartusko-moskiewska szkoła semiotyczna?
Abstrakt
Szkoła tartusko-moskiewska semiotyki kultury była jednym z najciekawszych zjawisk w światowej semiotyce i w nauce radzieckiej. W niniejszym artykule próbuję opisać i wyjaśnić fenomen tej szkoły za pomocą kategorii teoretycznych, które sama sformułowała. Jest to uprawnione podejście, ponieważ − jak wskazywali członkowie szkoły − teksty naukowe opisujące kulturę są same tekstami kultury. W pierwszej części przedstawiam dwie koncepcje semiotyczne pochodzące od Jurija Łotmana: koncepcję twórczości jako twórczego przekładu oraz teorię systemów binarnych i ternarnych. W drugiej części próbuję zastosować tę pierwszą koncepcję do wyjaśnienia fenomenu innowacyjności szkoły. Argumentuję, że brała się ona z ogromnej różnorodności perspektyw i poglądów uczestników szkoły oraz z jedności, którą nadawało użycie jednolitego języka teoretycznego i sposób zorganizowania prac szkoły. W trzeciej części wskazuję, że szkoła tartusko-moskiewska miała charakter ternarny, czym wyraźnie różniła się od binarnej kultury komunistycznej. Dyskurs szkoły był subwersją, a nie inwersją dominującego dyskursu ideologicznego. Tylko dzięki temu szkoła ta mogła mieć twórczy charakter. W zakończeniu przedstawiam niezwykłe paralele strukturalne między szkołą, XIX-wiecznymi rosyjskimi salonami i ruchem Solidarności.
Bibliografia
- Amielin, G.G., Pilszczikow, I.A. 1993. Siemiotika i russkaja kultura. „Nowoje Litieraturnoje Obozrienije” 3, s. 80–87.
- Ash, Timothy Garton. 1990. Polska rewolucja. Solidarność 1980–1982. Tłum. M. Dziewulska, M. Król. Warszawa: Res Publica.
- Bachtin, Michaił. 1970. Problemy poetyki Dostojewskiego. Tłum. N. Modzelewska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
- Burzyńska, Anna, Markowski, Michał Paweł. 2006. Teorie literatury XX wieku. Podręcznik. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”.
- Cywjan, Tatiana. 1994. Ad usum internum. W: A.D. Koszelew (red.). Ju.M. Łotman i tartusko-moskowskaja szkoła. Moskwa: Gnosis, s. 348–351.
- Czabanowski, Wojciech, Skrzypulec, Błażej. 2010. Postmodernistyczna Solidarność. „Pressje” 21, s. 18–25.
- Ebert, Christa. 2003. Siemiotika na rasputje. Dostiżenija i priedieły dualisticzeskoj modieli kultury Łotmana–Uspienskogo. „Woprosy Fiłosofii” 7, s. 44–55.
- Eichenbaum, Borys. 1971. Jak jest zrobiony „Płaszcz” Gogola? Tłum. M. Książek-Czermińska. W: H. Markiewicz (red.), Sztuka interpretacji. T. 1. Wrocław: Ossolineum.
- Gasparow, Boris. 1991. Szkoła tartuska lat sześćdziesiątych jako zjawisko semiotyczne. Tłum. B. Żyłko. „Pamiętnik Literacki” LXXXII, z. 1, s. 222–234.
- Gasparow, Michaił. 1994. Wzgliad iz ugła. W: A.D. Koszelew (red.). Ju.M. Łotman i tartusko-moskowskaja szkoła. Moskwa: Gnosis, s. 299–303.
- Gasparow, Michaił. 2006. Sieminar A.K. Żołkowskogo i Je.M. Mieletinskogo: iż istorii fiłołogii w Moskwie 1970–1980 gg. „Nowoje Litieraturnoje Obozrienije” 77.
- Hegel, Georg Wilhelm Friedrich. 1969. Zasady filozofii prawa. Tłum. A. Landman. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
- Isakow, S.G., Lewandowski, J. (red.). 1999. Uniwersytet w Tartu a Polacy. Rola dorpatczyków w polskiej nauce, kulturze i polityce XIX i XX wieku. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
- Iwanow, Wiaczesław, Łotman, Jurij, Piatigorskij, Aleksandr, Toporow, Władimir, Uspienskij, Boris. 1973. Tiezisy k semioticzeskomu izuczeniju kul’tur. W: M.R. Mayenowa (red.), Semiotyka i struktura tekstu. Studia poświęcone VII Międzynarodowemu Kongresowi Slawistów, Warszawa 1973. Wrocław: Ossolineum, s. 9–32.
- Jakobson, Roman. 1989. Poetyka w świetle językoznawstwa. Tłum. K. Pomorska. W: R. Jakobson. W poszukiwaniu istoty języka. Wybór pism. T. 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 77–124. Jegorow, Boris. 1994. Połdiużyny poprawok. W: A.D. Koszelew (red.). Ju.M. Łotman i tartusko-moskowskaja szkoła. Moskwa: Gnosis, s. 304–308.
- Jegorow, Boris. 1999. Żyzn’ i tworczestwo Ju.M. Łotmana. Moskwa: Nowoje Litieraturnoje Obozrienije.
- Kalinin, Ilja. 2009. Tartusko-moskowskaja siemioticzeskaja szkoła: siemioticzeskaja modiel’ kultury / kulturnaja modiel’ siemiotiki. „Nowoje Litieraturnoje Obozrienije” 98, s. 27–56.
- Koszelew, A.D. (red.). 1994. Ju.M. Łotman i tartusko-moskowskaja szkoła. Moskwa: Gnosis.
- Lesskis, Gieorgij. 1994. O letniej szkole i siemiotikach. W: A.D. Koszelew (red.). Ju.M. Łotman i tartusko-moskowskaja szkoła. Moskwa: Gnosis, s. 313–318.
- Lewin, Jurij. 1994. Za zdorowje Jejo Wieliczestwa!... W: A.D. Koszelew (red.). Ju.M. Łotman i tartusko-moskowskaja szkoła. Moskwa: Gnosis, s. 309–312.
- Łotman, Jurij. 1983. Asimietrija i diałog. „Trudy po znakowym sistiemam” 16.
- Łotman, Jurij. 1984. Struktura tekstu artystycznego. Tłum. A. Tanalska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
- Łotman, Jurij. 1985. Mózg – tekst – kultura – sztuczny intelekt. Tłum. B. Żyłko. „Przekazy i Opinie” 1–2, s. 7–22.
- Łotman, Jurij. 1994a. Zimnije zamietki o letnich szkołach. W: A.D. Koszelew (red.). Ju.M. Łotman i tartusko moskowskaja szkoła. Moskwa: Gnosis, s. 295–298.
- Łotman,, Jurij. 1994b. Zamietki o tartuskich siemioticzeskich izdanijach. W: A.D. Koszelew (red.). Ju.M. Łotman i tartusko-moskowskaja szkoła. Moskwa: Gnosis, s. 497–501.
- Łotman Jurij. 1999. Kultura i eksplozja. Tłum. B. Żyłko. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
- Łotman, Jurij. 2008. Uniwersum umysłu. Tłum. B. Żyłko. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
- Łotman, Jurij, Uspieński, Borys. 1977. O semiotycznym mechanizmie kultury. Tłum. J. Faryno. W: E. Janus, M.R. Mayenowa (red.). Semiotyka kultury. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 147–170.
- Łotman, Jurij, Uspienski, Boris. 1993. Rola modeli dualnych w dynamice kultury rosyjskiej (do końca XVIII w.). Tłum. B. Żyłko. W: B. Żyłko (red.). Semiotyka dziejów Rosji. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, s. 17–61.
- Muszyński, Zbysław. 1995. Siedem cech głównych szkoły naukowej. „Filozofia Nauki” 9–10, s. 64–67. Niekludow, Siergiej. 1994. Osiennije razmyszlenija wypusknika letniej szkoły. W: A.D. Koszelew (red.). Ju.M. Łotman i tartusko-moskowskaja szkoła. Moskwa: Gnosis, s. 319–323.
- Piatigorskij, Aleksandr. 1994. Zamietki iz 90-ch o siemiotike 60-ch godow. W: A.D. Koszelew (red.). Ju.M. Łotman i tartusko-moskowskaja szkoła. Moskwa: Gnosis, s. 324–329.
- Poczepcow, Gieorgij. 2001. Russkaja siemiotika. Idei i mietody, piersonalii, istorija. Moskwa: Refl-buk, Wakler.
- Rojek, Paweł. 2009. Semiotyka Solidarności. Analiza dyskursów PZPR i NSZZ Solidarność w 1981 roku. Kraków: Nomos.
- Rojek, Paweł. 2010. Postmodernizm, katolicyzm, Solidarność. „Pressje” 21, s. 6–15.
- Toporow, Władimir. 1994. Wmiesto wospominanija. W: A.D. Koszelew (red.). Ju.M. Łotman i tartusko-moskowskaja szkoła. Moskwa: Gnosis, s. 330–347.
- Toporow, Władimir. 2000. Miasto i mit. Tłum. B. Żyłko. Gdańsk: słowo/ obraz terytoria.
- Torop, Peeter. 1995. Tartuskaja szkoła kak szkoła. W: Łotmanowskij sbornik I, Moskwa.
- Uspienski, Boris. 1985. Kult św. Mikołaja na Rusi. Tłum. E. Janus, M.R. Mayenowa, Z. Kozłowska. Lublin: RW KUL.
- Uspienski, Boris. 1993. Dualistyczny charakter średniowiecznej kultury ruskiej (na przykładzie „Wyprawy za trzy morza” Afanasija Nikitina). Tłum. B. Żyłko. W: B. Żyłko (red.). Semiotyka dziejów Rosji. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, s. 78–88.
- Uspienski, Boris. 1997. Poetyka kompozycji. Struktura tekstu artystycznego i typologia form kompozycji. Tłum. P. Fast. Katowice: Wydawnictwo Śląsk.
- Uspienski, Boris. 1998. Historia i semiotyka. Tłum. B. Żyłko. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
- Uspienski, Boris. 2001. Religia i semiotyka. Tłum. B. Żyłko. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
- Uspienski, Boris. 2002. O genezie tartusko-moskiewskiej szkoły semiotycznej. Tłum. B. Żyłko. W: B. Żyłko (red.). Sztuka w świecie znaków. Gdańsk: słowo/ obraz terytoria, s. 17–31.
- Uspienski, Boris A., Żywow, Wiktor M. 1992. Car i Bóg. Semiotyczne aspekty sakralizacji monarchy w Rosji. Tłum. H. Paprocki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
- Żyłko, Bogusław. 1998. Przedmowa tłumacza. W: B. Uspienski. Historia i semiotyka. Tłum. B. Żyłko. Gdańsk: słowo /obraz terytoria, s. 5–17. Żyłko, Bogusław. 1999. Słowo wstępne. W: J. Łotman. Kultura i eksplozja. Tłum. B. Żyłko. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 7–26.
- Żyłko, Bogusław. 2008. Przedmowa. W: J. Łotman. Uniwersum umysłu. Tłum. B. Żyłko. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 9–58.
- Żyłko, Bogusław. 2009. Semiotyka kultury. Szkoła tartusko-moskiewska. Gdańsk: słowo /obraz terytoria.
- Żyłko, Bogusław (red.). 1993. Semiotyka dziejów Rosji. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
- Żyłko, Bogusław (red.). 2002. Sztuka w świecie znaków. Gdańsk: słowo/ obraz terytoria.
Downloads
Download data is not yet available.