Artykuły
Nr 2(9) (2015): Odwaga cywilna
O (nie)możliwym nonkonformizmie w instytucji totalnej. Od doświadczenia obozowego do teorii socjologicznej (i z powrotem)
Abstrakt
Stawiam pytanie o ludzką podmiotowość w warunkach ekstremalnych – w sytuacji uwięzienia w obozie koncentracyjnym. Tę podmiotowość rozumiem przy tym na sposób egzystencjalny – jako zdolność stawiania indywidualnego, „małego” oporu wobec presji totalnej rzeczywistości lagrowej – oraz, równolegle i niezależnie, jako zdolność do krytycznej autorefleksji w akcie dawania świadectwa o własnym doświadczeniu więźniarskim. Odpowiedzi szukam w dwóch miejscach. Po pierwsze – analizując przykładowe fragmenty wywiadów biograficznych z byłymi więźniami Mauthausen. Po drugie – przeglądając kilka najważniejszych teoretycznych, systemowych, socjologicznych interpretacji rzeczywistości obozów. Łącznikiem między nimi są przykłady świadectw literackich, które zbudowały sugestywne wizje lagrowego świata i ukształtowały nasze wyobrażenia o nim. Takie zestawienie pozwala mi wyraźniej wydobyć wspólną podstawę etyczną tych różnych, na pozór bardzo odległych ujęć doświadczenia obozowego. Tą podstawą jest właśnie, moim zdaniem, zdolność do podmiotowego oporu i sprzeciwu – także wobec własnego uprzedmiotowienia.
Bibliografia
- Abel T. 1951. The Sociology of Concentration Camps, „Social Forces”, nr 30(2).
- Agamben G. 2008. Co zostaje z Auschwitz? Archiwum i świadek, tłum. S. Królak, Sic!.
- Aronson E., Akert R., Wilson T., red. 2006. Psychologia Społeczna, tłum. J. Gilewicz, Zysk i S-ka.
- Bauman Z. 1998. Śmierć i nieśmiertelność. O wielości strategii ż ycia, tłum. N. Leśniewski, PWN.
- Frankowski M.T. 1996. Socjologiczne aspekty funkcjonowania hitlerowskich obozów koncentracyjnych 1939–1915, Instytut Pamięci Narodowej. Główna Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
- Hackett D.A., red. 1996. Der Buchenwald-Report. Bericht über das Konzentrationslager Buchenwald bei Weimar, C.H. Beck.
- Hackett D.A., red. 1997. The Buchenwald Report, Westview Press.
- Hałas E. 1996. Wstęp, [w:] O Florianie Znanieckim: wybór z dziennika, tłum. E. Hałas, Norbertinum.
- Kępiński A. 2005. Refleksje oświęcimskie, Wydawnictwo Literackie.
- Kogon E. 1946. Der SS-Staat. Das System der deutschen Konzentrationslager, Verlag Karl Alber.
- Neurath P.M. 2004. Die Gesellschaft des Terrors. Innenansichten der Konzentrationslager Dachau und Buchenwald, Suhrkamp Verlag.
- Niethammer L., red. 1994. Der „Gesäuberte” Antifaschismus. Die SED und die roten Kapos von Buchenwald. Dokumente, Akademie Verlag.
- Pawełczyńska A. 1973. Wartości a przemoc. Zarys socjologicznej problematyki Oświęcimia, PWN.
- Różewicz T. 1995. Lament, [w:] tegoż, Niepokój. Wybór wierszy z lat 1944–1994, Państwowy Instytut Wydawniczy.
- Scott J.W. 1991. The Evidence of Experience, „Critical Inquiry”, vol 17, nr 4, s. 773–797.
- Sofsky W. 1995. Die Ordnung des Terrors. Das Konzentrationslager, Calmann-Levy.
- Welzer H. 2009. Materiał, z którego zbudowane są biografie, [w:] Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Universitas.
- Wolska D. 2012. Odzyskać doświadczenie. Sporny temat humanistyki współczesnej, Universitas.
- Wóycicka Z. 2009. Przerwana żałoba. Polskie spory wokół pamięci nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady 1944–1950, Wydawnictwo Trio.
- Todorov T. 1997. Facing the extreme. Moral Life in the Concentration Camps, Henry Holt and Company.
Downloads
Download data is not yet available.