Symbol i signum. Przyczynek do krytyki teorii symbolu religijnego

Paweł Grad

doi:10.51196/srz.8.16

Artykuły

Nr 1(8) (2015): Symbole

Symbol i signum. Przyczynek do krytyki teorii symbolu religijnego

Paweł Grad

PDF

Przesłane: 23 June 2020
Opublikowane: 01-04-2015

Abstrakt

Tekst zawiera krytykę postromantycznej teorii symbolu religijnego. Jego główna teza głosi, że pojęcie „symbolu religijnego” jest pojęciem kompensacyjnym, które pozwala zaabsorbować koszty procesu sekularyzacji. Teza ta uzasadniona zostaje przez podanie szkicu oryginalnej semiotyki języka religijnego na podstawie pism św. Augustyna, zgodnie z którą język religijny charakteryzuje się (1) semantycznym zdefiniowaniem, (2) syntaktyczną koherencją i (3) pragmatycznym sprzężeniem z dyscypliną. Cechy te odróżniają go od systemu romantycznych symboli charakteryzujących się niedodefiniowanym znaczeniem oraz luźnymi związkami z innymi symbolami i obliczonych na wolne od przymusu przyswojenie. Postromantyczny „symbol” jest więc nośnym pojęciem nowoczesnego dyskursu religijnego dokładnie z tego samego powodu, z którego nie przystaje on do oryginalnego doświadczenia religijnego: zakłada on redefinicję konstytutywnych cech oryginalnej struktury języka religii.

Bibliografia

Assmann J. 2008. Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, tłum. A. Kryczyńska-Pham, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Augustyn. 1961. De Magistro liber unus, Hoelder-Pichler-Tempsky, Wien.
Augustyn. 1969. Sermo de disciplina christiana, [w:] tegoż, Sancti Aurelii Augustini De fide rerum invisibilium; Enchiridion ad Laurentium de fide et spe et caritate; De catechizandis rudibus; Sermo ad catechumenos de symbolo; Sermo de disciplina christiana; Sermo de utilitate ieiunii; Sermo de excidio urbis Romae; De haeresibus, Brepols, Turnholtum, s. 203–224.
Augustyn. 1989. De doctrina christiana, O nauce chrześcijańskiej, tłum. J. Sulowski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
Augustyn. 1999. O nauczycielu, tłum. J. Modrzejewski, [w:] tegoż, Dialogi filozoficzne, tłum. RA. Świderków i inni, Wydawnictwo Znak, Kraków, s. 421–485.
Blumenberg H. 2009. Praca nad mitem, tłum. K. Najdek, M. Herer, Z. Zwoliński, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Congar Y.M.J. 1960. „Traditio” und „Sacra doctrina” bei Thomas von Aquin, [w:] Kirche und Überlieferung, red. J. Betz und H. Fries, Herder, Freiburg-Basel-Wien, s. 170–210.
Eco U. 1999. Tryb symboliczny, [w:] tegoż, Czytanie świata, tłum. M. Woźniak, Wydawnictwo Znak, Kraków, s. 137–205.
Eco U. 2006. Sztuka i piękno w średniowieczu, tłum. M. Kimula, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Eliade M. 1998. Obrazy i symbole, tłum. M. i P. Rodakowie, Wydawnictwo KR, Warszawa.
Gadamer H.-G. 2007. Prawda i metoda, tłum. B. Baran, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Habermas J. 2007. Filozoficzny dyskurs nowoczesności, tłum. M. Łukasiewicz, Universitas, Kraków.
Hegel G.W.F. 1999. Najstarszy program systemu niemieckiego idealizmu, [w:] tegoż, Pisma wczesne z filozofii religii, tłum. G. Sowiński, Wydawnictwo Znak, Kraków, s. 275–277.
Heidegger M. 2007. Bycie i czas, tłum. B. Baran, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Jung C.G. 1954. Über dei Archetypen des kollekitven Unbewussten, [w:] tegoż, Von den wurzeln des Bewusstseins; Studein über den Archetypus, Rascher-Verlag, Zürich, s. 3–36.
Jackson B.D. 1969. The Theory of Signs in St. Augustines De Doctrina Christiana, „Revue des études augustiniennes” 1969, nr 15, s. 9–49.
Kant I. 2004. Krytyka władzy sądzenia, tłum. J. Gałecki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Ladner G.B. 1979. Medieval and Modern Understanding of Symbolism. A Comparison, „Speculum. Journal of Medieval Studies” 1979, vol. 54, nr 2, s. 223–256.
Löwith K. 2001. Od Hegla do Nietzschego. Rewolucyjny przełom w myśli XIX wieku, tłum. S. Gromadzki, Wydawnictwo KR, Warszawa.
Lubac de H. 1997. Słowo Boga w historii człowieka, tłum. B. Czarnomorska, Wydawnictwo M, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Lubac de H. 2000. Medieval Exegesis. The Four Senses of Scripture, t. 2, tłum. E.M. Macierowski, Wm. B. Eerdmans Publishing Co., Michigan.
Luhmann N. 1998. Funkcja religii, tłum. D. Motak, Nomos, Kraków.
Lurker M. 1994. Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach, tłum. R. Wojnakowski, Wydawnictwo Znak, Kraków.
McInerny R. 1996. Aquinas and analogy, Catholic Univeristy of America Press, Washington.
Morris C. W. 1944. Foundations of Theory of Signs, The University of Chicago Press, Chicago.
Piotr Lombard 1971. Sententiae in IV Libris Distinctae, t. I, Editiones Collegii S. Bonaventurae Ad Claras Aquas, Grottaferrata.
Press G.A. 1984. ‘Doctrina’ in Augustine’s De doctrina christiana, „Philisophy and Rhetoric” 1984, nr 2, s. 98–120.
Ratzinger J. 2011. O pojęciu sakramentu, [w:] J. Ratzinger, Sacrament i misterium. Teologia liturgii, tłum. A. Głos, Fundacja Dominikański Ośrodek Liturgiczny, Wydawnictwo AA, Kraków.
Ricoeur P. 1985a. „Symbol daje do myślenia”, tłum. S. Cichowicz, [w:] tegoż, Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie, tłum. RE. Bieńkowska i inni, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, s. 58–75.
Ricoeur P. 1985b. Hermeneutyka symboli a refleksja filozoficzna – I, tłum. H. Bortnowska, [w:] tegoż, Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie, tłum. E. Bieńkowska i inni, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, s. 76–104.
Ricoeur P. 1985c. Hermeneutyka symboli a refleksja filozoficzna – II, tłum. J. Skoczylas, [w:] P. Ricoeur, Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie, tłum. E. Bieńkowska i inni, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, s.105–123.
Ricoeur P. 2008. O interpretacji. Esej o Freudzie, tłum. R. Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa.
Rorty R. 2009. Przygodność, ironia, solidarność, tłum. W.J. Popowski, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa.
Schelling F.W. 1983. Filozofia sztuki, tłum. K. Krzemieniowa, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Simone R. 1973. Semiotyka augustyńska, w: Studia z historii semiotyki, red. J. Sulowski, t. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 15–42.
Spaemann R., Löw R. 2008. Cele naturalne. Dzieje i ponowne odkrycie myślenia teleologicznego, tłum. A. Półtawski, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Sulowski J. 1989. Przedmowa, [w:] Augustyn, De doctrina christiana, O nauce chrześcijańskiej, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, s. V–XXXI.
Tillich P. 1966. Symbol und Wirklichkeit, Vandenhoeck and Ruprecht Verlag, Göttingen.
Tillich P. 1994. Symbolizm religijny, [w:] tegoż, Pytanie o Nieuwarunkowane. Pisma z filozofii religii, tłum. J. Zychowicz, Wydawnictwo Znak, Kraków, s. 135–211.
Todorov T. 2011. Teorie symbolu, tłum. T. Stróżyński, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk.
Tomasz z Akwinu. 1929. Scriptum super Libros Sententiarum, tom I, Lethielleux, Paris.
Tomasz z Akwinu. 1948. Summa Theologiae, Marietti, Romae.
Torrell J.-P. 2005. Koncepcja wiedzy teologicznej według św. Tomasza i pierwszych tomistów, tłum. A. Kuryś, [w:] Święty Tomasz teolog. Wybór studiów, red. M. Paluch, tłum. Z. Bomert, A. Kuryś, P. Lichacz, Instytut Tomistyczny, Wydawnictwo Antyk, Warszawa, Kęty, s. 57–135.

Downloads

Download data is not yet available.

Słowa kluczowe

teoria symbolu
sekularyzacja
hermeneutyka
Św. Augustyn

Jak cytować

Grad , Paweł. (2015). Symbol i signum. Przyczynek do krytyki teorii symbolu religijnego. Stan Rzeczy, 1(8), 267-287. https://doi.org/10.51196/srz.8.16

Share

Podobne artykuły

Ewa Bińczyk , Ocalić Gaję i zbawić zbiorowość. Ekoteologiczne sugestie Brunona Latoura , Stan Rzeczy: Nr 2(5) (2013): Postsekularyzmy
Rafał Wonicki , Między naturalizmem a religią. O idei społeczeństwa postsekularnego w myśli Jürgena Habermasa , Stan Rzeczy: Nr 2(5) (2013): Postsekularyzmy
Michał Warchala, Postsekularne konstelacje nowoczesności. O historycznych związkach religii i nauk społecznych , Stan Rzeczy: Nr 2(5) (2013): Postsekularyzmy
Tomasz Wiśniewski , Czyja historia, jaka teoria? , Stan Rzeczy: Nr 1(4) (2013): Stan sztuki
Karolina J. Dudek, Muzeum etnograficzne – między nauką a sztuką. O trybach legitymizacji w procesie kulturowego wytwarzania obiektów i kryzysie muzeów , Stan Rzeczy: Nr 1(4) (2013): Stan sztuki
Michał Kaczmarczyk , Socjologiczne zmagania z Platonem , Stan Rzeczy: Nr 2(3) (2012): Antyczne źródła nauk społecznych
Karolina J. Dudek, Agata Szydłowska, Kultura designu. Nowe obszary teorii i praktyki , Stan Rzeczy: Nr 2(23) (2022): Kultura designu
Tadeusz Szawiel , Obecność filozofii a nauki społeczne , Stan Rzeczy: Nr 1(1) (2011): Demony w nauce
Marek M. Kurowski, Socjologiczne opętanie , Stan Rzeczy: Nr 1(1) (2011): Demony w nauce
Beata Koper, Rest cure – XIX-wieczna terapia nudą Silasa Weira Mitchella w opowiadaniu „Żółta tapeta” Charlotte Perkins Gilman , Stan Rzeczy: Nr 2(11) (2016): Nuda

Poprzedni 11-20 z 59 Następny

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.

[1] Assmann J. 2008. Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, tłum. A. Kryczyńska-Pham, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.

[2] Augustyn. 1961. De Magistro liber unus, Hoelder-Pichler-Tempsky, Wien.

[3] Augustyn. 1969. Sermo de disciplina christiana, [w:] tegoż, Sancti Aurelii Augustini De fide rerum invisibilium; Enchiridion ad Laurentium de fide et spe et caritate; De catechizandis rudibus; Sermo ad catechumenos de symbolo; Sermo de disciplina christiana; Sermo de utilitate ieiunii; Sermo de excidio urbis Romae; De haeresibus, Brepols, Turnholtum, s. 203–224.

[4] Augustyn. 1989. De doctrina christiana, O nauce chrześcijańskiej, tłum. J. Sulowski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.

[5] Augustyn. 1999. O nauczycielu, tłum. J. Modrzejewski, [w:] tegoż, Dialogi filozoficzne, tłum. RA. Świderków i inni, Wydawnictwo Znak, Kraków, s. 421–485.

[6] Blumenberg H. 2009. Praca nad mitem, tłum. K. Najdek, M. Herer, Z. Zwoliński, Oficyna Naukowa, Warszawa.

[7] Congar Y.M.J. 1960. „Traditio” und „Sacra doctrina” bei Thomas von Aquin, [w:] Kirche und Überlieferung, red. J. Betz und H. Fries, Herder, Freiburg-Basel-Wien, s. 170–210.

[8] Eco U. 1999. Tryb symboliczny, [w:] tegoż, Czytanie świata, tłum. M. Woźniak, Wydawnictwo Znak, Kraków, s. 137–205.

[9] Eco U. 2006. Sztuka i piękno w średniowieczu, tłum. M. Kimula, Wydawnictwo Znak, Kraków.

[10] Eliade M. 1998. Obrazy i symbole, tłum. M. i P. Rodakowie, Wydawnictwo KR, Warszawa.

[11] Gadamer H.-G. 2007. Prawda i metoda, tłum. B. Baran, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

[12] Habermas J. 2007. Filozoficzny dyskurs nowoczesności, tłum. M. Łukasiewicz, Universitas, Kraków.

[13] Hegel G.W.F. 1999. Najstarszy program systemu niemieckiego idealizmu, [w:] tegoż, Pisma wczesne z filozofii religii, tłum. G. Sowiński, Wydawnictwo Znak, Kraków, s. 275–277.

[14] Heidegger M. 2007. Bycie i czas, tłum. B. Baran, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

[15] Jung C.G. 1954. Über dei Archetypen des kollekitven Unbewussten, [w:] tegoż, Von den wurzeln des Bewusstseins; Studein über den Archetypus, Rascher-Verlag, Zürich, s. 3–36.

[16] Jackson B.D. 1969. The Theory of Signs in St. Augustines De Doctrina Christiana, „Revue des études augustiniennes” 1969, nr 15, s. 9–49.

[17] Kant I. 2004. Krytyka władzy sądzenia, tłum. J. Gałecki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

[18] Ladner G.B. 1979. Medieval and Modern Understanding of Symbolism. A Comparison, „Speculum. Journal of Medieval Studies” 1979, vol. 54, nr 2, s. 223–256.

[19] Löwith K. 2001. Od Hegla do Nietzschego. Rewolucyjny przełom w myśli XIX wieku, tłum. S. Gromadzki, Wydawnictwo KR, Warszawa.

[20] Lubac de H. 1997. Słowo Boga w historii człowieka, tłum. B. Czarnomorska, Wydawnictwo M, Wydawnictwo Znak, Kraków.

[21] Lubac de H. 2000. Medieval Exegesis. The Four Senses of Scripture, t. 2, tłum. E.M. Macierowski, Wm. B. Eerdmans Publishing Co., Michigan.

[22] Luhmann N. 1998. Funkcja religii, tłum. D. Motak, Nomos, Kraków.

[23] Lurker M. 1994. Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach, tłum. R. Wojnakowski, Wydawnictwo Znak, Kraków.

[24] McInerny R. 1996. Aquinas and analogy, Catholic Univeristy of America Press, Washington.

[25] Morris C. W. 1944. Foundations of Theory of Signs, The University of Chicago Press, Chicago.

[26] Piotr Lombard 1971. Sententiae in IV Libris Distinctae, t. I, Editiones Collegii S. Bonaventurae Ad Claras Aquas, Grottaferrata.

[27] Press G.A. 1984. ‘Doctrina’ in Augustine’s De doctrina christiana, „Philisophy and Rhetoric” 1984, nr 2, s. 98–120.

[28] Ratzinger J. 2011. O pojęciu sakramentu, [w:] J. Ratzinger, Sacrament i misterium. Teologia liturgii, tłum. A. Głos, Fundacja Dominikański Ośrodek Liturgiczny, Wydawnictwo AA, Kraków.

[29] Ricoeur P. 1985a. „Symbol daje do myślenia”, tłum. S. Cichowicz, [w:] tegoż, Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie, tłum. RE. Bieńkowska i inni, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, s. 58–75.

[30] Ricoeur P. 1985b. Hermeneutyka symboli a refleksja filozoficzna – I, tłum. H. Bortnowska, [w:] tegoż, Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie, tłum. E. Bieńkowska i inni, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, s. 76–104.

[31] Ricoeur P. 1985c. Hermeneutyka symboli a refleksja filozoficzna – II, tłum. J. Skoczylas, [w:] P. Ricoeur, Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie, tłum. E. Bieńkowska i inni, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, s.105–123.

[32] Ricoeur P. 2008. O interpretacji. Esej o Freudzie, tłum. R. Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa.

[33] Rorty R. 2009. Przygodność, ironia, solidarność, tłum. W.J. Popowski, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa.

[34] Schelling F.W. 1983. Filozofia sztuki, tłum. K. Krzemieniowa, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.

[35] Simone R. 1973. Semiotyka augustyńska, w: Studia z historii semiotyki, red. J. Sulowski, t. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 15–42.

[36] Spaemann R., Löw R. 2008. Cele naturalne. Dzieje i ponowne odkrycie myślenia teleologicznego, tłum. A. Półtawski, Oficyna Naukowa, Warszawa.

[37] Sulowski J. 1989. Przedmowa, [w:] Augustyn, De doctrina christiana, O nauce chrześcijańskiej, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, s. V–XXXI.

[38] Tillich P. 1966. Symbol und Wirklichkeit, Vandenhoeck and Ruprecht Verlag, Göttingen.

[39] Tillich P. 1994. Symbolizm religijny, [w:] tegoż, Pytanie o Nieuwarunkowane. Pisma z filozofii religii, tłum. J. Zychowicz, Wydawnictwo Znak, Kraków, s. 135–211.

[40] Todorov T. 2011. Teorie symbolu, tłum. T. Stróżyński, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk.

[41] Tomasz z Akwinu. 1929. Scriptum super Libros Sententiarum, tom I, Lethielleux, Paris.

[42] Tomasz z Akwinu. 1948. Summa Theologiae, Marietti, Romae.

[43] Torrell J.-P. 2005. Koncepcja wiedzy teologicznej według św. Tomasza i pierwszych tomistów, tłum. A. Kuryś, [w:] Święty Tomasz teolog. Wybór studiów, red. M. Paluch, tłum. Z. Bomert, A. Kuryś, P. Lichacz, Instytut Tomistyczny, Wydawnictwo Antyk, Warszawa, Kęty, s. 57–135.