Błażej Popławski – doktor historii, socjolog, członek Polskiego Towarzystwa Afrykanistycznego, recenzent literatur orientalnych. Zajmuje się najnowszą historią Afryki Subsaharyjskiej. Autor artykułów naukowych, które ukazały się między innymi w „Przeglądzie Historycznym”, „Przeglądzie Humanistycznym”, „Kulturze Współczesnej” i „Etnografii Nowej”.
The aim of the article is to present the psychosocial and cultural responses of Africans to the Ebola epidemic in 2014–2016 and the coronavirus pandemic, which was announced in 2020 and has lasted until today, as well as to show the collision – at the level of practices, senses, and images – of religiosity with the scientifically motivated fight against these epidemic threats. The first part of the article reconstructs the “sociology of knowledge” about viruses in African societies. The importance of conspiracy theories about the sources of disease, the indolence of governments in making citizens aware of the scale of threats, and the role of expert systems in shaping the perception of infectious diseases, are shown. Then, the African perception of Western medicine, including vaccination programmes, is discussed. The second part of the article presents the evolution of African customs during plagues, including funeral customs and religious practices. Selected mechanisms of domestication of plagues are discussed: the construction of the figure of a scapegoat, and contemporary forms of the dance of death. Selected political and economic phenomena, questions of faith, the clash of tradition and modernity, and – as the German phenomenologist Dietrich von Hildebrand wrote – the metaphysics of the community, form the context of the analysis.
References
Aberth J. 2012. Spektakle masowej śmierci. Plagi – zarazy – epidemie, tłum. L. Karnas, Świat Książki.
Afeltowicz Ł., Wróblewski M. 2021. Socjologia epidemii. Wyłaniające się choroby zakaźne w perspektywie nauk społecznych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Arnold D. 1993. Colonizing the Body: State Medicine and Epidemic Disease in Nineteenth-Century India, University of California Press.
Bachtin M. 1975. Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu, tłum. A. i A. Goreniowie, Wydawnictwo Literackie.
Biedzki T. 2015. W piekle eboli, Bernardinum.
Clark D.P. 2011. Zarazki, geny a cywilizacja. Jak epidemie ukształtowały świat, w którym obecnie żyjemy, tłum. A. Olesiejuk, Wydawnictwo Sonia Draga.
Corbin A. 1998. We władzy wstrętu. Społeczna historia poznania przez węch. Od odrazy do snu ekologicznego, tłum. A. Siemek, Oficyna Wydawnicza Volumen.
Czech F. 2015. Spiskowe narracje i metanarracje, Zakład Wydawniczy „Nomos”.
Dawson A. 2016. Extinction: A Radical History, OR Books.
Delumeau J. 2011. Strach w kulturze Zachodu XIV–XVIII w. Oblężony gród, tłum. A. Szymanowski, Oficyna Wydawnicza Volumen.
Demczuk A. 2021. SARS-CoV-2 i COVID-19. Plotki, dezinformacja i narracje spiskowe w polskim dyskursie publicznym, Wydawnictwo UMCS.
Deville P. 2014. Dżuma & cholera, tłum. J.M. Kłoczowski, Noir Sur Blanc.
Douglas M. 2007. Czystość i zmaza, tłum. M. Bucholc, Państwowy Instytut Wydawniczy.
Foucault M. 1998. Trzeba bronić społeczeństwa, tłum. M. Kowalska, „KR”.
Girard R. 1987. Kozioł ofiarny, tłum. M. Goszczyńska, Wydawnictwo Łódzkie.
Gulisano P. 2007. Pandemie. Od dżumy do ptasiej grypy, tłum. A. Soćko, W drodze.
Hewlett B.S., Hewlett B.L. 2008. Ebola, Culture and Politics: The Anthropology of an Emerging Diseases, Wadsworth Cengage Learning.
Hildebrand D. von. 2012. Metafizyka wspólnoty. Rozważania nad istotą i wartością wspólnoty, tłum. J. Zychowicz, Wydawnictwo WAM.
Kamińska-Korolczuk K. 2021. Polityka i media a kryzys zaufania. Polityka informacyjna mocarstw w czasie zagrożenia, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Konarski M. 2007. Wirusowe zakażenia tropikalne, [w:] Zarys medycyny tropikalnej, red. R. Olszański i in., Polskie Towarzystwo Medycyny i Techniki Hiperbarycznej, s. 129–164.
Krastew I. 2020. Nadeszło jutro. Jak pandemia zmienia Europę, tłum. M. Sutowski, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Latour B. 2009. Dajcie mi laboratorium, a poruszę świat, tłum. K. Arbiszewski, Ł. Afeltowicz, „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 163–192.
Lovelock J. 2000. Gaia. A New Look at Life on Earth, Oxford University Press.
Mieszkowski Ł. 2020. Największa. Pandemia hiszpanki u progu niepodległej Polski, Polityka.
Mukherjee S. 2013. Cesarz wszech chorób. Biografia raka, tłum. J. Dzierzgowski, A. Pokojska, Wydawnictwo Czarne.
Nattrass N. 2012. The AIDS Conspiracy: Science Fights Back, Columbia University Press.
Nijakowski L. 2018. Świat po apokalipsie. Społeczeństwo w świetle postapokaliptycznych tekstów kultury, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Orzeł B. 2021. Kulturowe i społeczne konteksty pandemii COVID-19, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Quammen D. 2016. Ebola, tłum. K. Mojkowska, Muza.
Piłaszewicz S. 2000. Religie Afryki, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Preston R. 2015. Strefa skażenia, tłum. J. Kurysłowicz, Wydawnictwo Sine Qua Non.
Rivera M. 2014. Music, Media, and the Ethnopoetics of Two Ebola Songs in Liberia, „Africa Today” 63, nr 3, s. 63–76.
Schmitt C. 2012. Teologia polityczna i inne pisma, tłum. M. Cichocki, Wydawnictwo Aletheia.
Schweitzer A. 1930. Wśród czarnych na równiku, tłum. Z. Petersowa, Wydawnictwo Nowoczesne.
Sontag S. 1999. Choroba jako metafora. AIDS i jego metafory, tłum. J. Anders, Państwowy Instytut Wydawniczy.
Stone R.M. 2017. “Ebola in Town”: Creating Musical Connections in Liberian Communities during the 2014, „Africa Today” 63, nr 3, s. 79–97.
Sznajderman M. 2020. Zaraza: mitologia dżumy, cholery i AIDS, Wydawnictwo Czarne.
Szyjewski A. 2005. Religie Czarnej Afryki, Wydawnictwo WAM.
Thorwald J. 2017. Dawna medycyna, jej tajemnice i potęga. Egipt, Babilonia, Indie, Chiny, Meksyk, Peru, tłum. A. Bandurski, J. Sczaniecka, Wydawnictwo Literackie.
UNECA. 2015. Socio-Economic Impacts of Ebola on Africa, United Nations Economic Commission for Africa.
Ungar S. 1998. Hot Crises and Media Reassurance: A Comparison of Emerging Diseases and Ebola Zaire, „The British Journal of Sociology” 49, nr 1, s. 36–56.
Voors M., Windt P. 2019. Traditional Leaders and the 2014–2015 Ebola Epidemic, „Journal of Politics” 82, nr 4, s. 1–32.
Walewska J. 2016. The making of ebola… Medialne narracje o epidemii w Zachodniej Afryce, „Literatura Ludowa”, nr 3, s. 63–75.
Ząbek M. 2007. Biali i Czarni. Postawy Polaków wobec Afryki i Afrykanów, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej–Wydawnictwo DiG.
