Herezje

Mogłoby się wydawać, że herezje to nie jest temat szczególnie naglący w obecnej polskiej sytuacji. Po pierwsze jednak, nawet w najgorszych czasach, w najgorszych okolicznościach, wolno albo wręcz trzeba myśleć o sprawach nie wprost z naszą sytuacją związanych.
Leszek Kołakowski, Herezja

Książki heretyckie należy czytać, a nie palić, ponieważ zdarza się, że znajduje się w nich prawda.
Jan Hus, De libris hereticorum legendis

Postanowiliśmy poświęcić kolejny numer czasopisma „Stan Rzeczy” pojęciu herezji. Chcemy sprawdzić, jak działa we współczesnej debacie jego dialektyczny potencjał. Interesuje nas, jak pojęcie herezji może funkcjonować nie tyle w teologiach różnych wyznań i religii, ale przede wszystkim w filozofii, naukach społecznych i humanistycznych. W jaki sposób pojęcia herezji może użyć antropolog, ekonomista, kulturoznawca, filozof, religioznawca czy socjolog? Interesują nas zarówno teksty teoretyczne, które zajmują się samą kategorią herezji, jak i studia szczegółowych przypadków (fenomenów historycznych).

Herezja stanowi wezwanie do zmiany, jest zakwestionowaniem zastanego porządku. Wydaje nam się ciekawym zwierciadłem dla świata w okresie interesujących, a często nawet niepokojących przemian. Historycznie pojęcie herezji (gr. hairesis– „wybór” lub „rzecz wybrana”) jest jedną ze źródłowych kategorii myśli chrześcijańskiej. Terminem tym określano wewnętrzne napięcia i konflikty we wczesnej chrześcijańskiej wspólnocie (Gal 5, 20; 1 Kor 11, 18n) albo też wprost błędne nauczanie– „odstępstwa” (2 P 2, 1; Tyt 3, 10). Niezwykle interesujący jest kontekst, w jakim występuje w Dziejach Apostolskich (Dz 24, 14), gdzie stanowi część mowy Pawła z Tarsu do rzymskiego namiestnika Jerozolimy w obecności żydowskich oskarżycieli, którzy zarzucali mu sianie religijnego zamętu: „To jednak wyznaję przed tobą: według drogi, nazywanej przez nich sektą [hairesis], służę Bogu moich ojców, wierząc we wszystko, co napisane zostało w Prawie i u Proroków”. W tym fragmencie to właśnie chrześcijaństwo zostaje opisane jako „wybór” – a więc „herezja” – jeżeli spojrzeć na nie z punktu widzenia wyznawców ortodoksyjnego judaizmu. Można jednak za pomocą tego pojęcia opisywać także zjawiska społeczne i kulturowe niezwiązane z tradycją chrześcijańską. Jesteśmy ciekawi, jak kategorią herezji mogą posługiwać się arabiści, judaiści czy też badacze kultur i religii Dalekiego Wschodu, Ameryki Południowej czy Afryki.

Herezja jest dialektycznie związana z pojęciem ortodoksji. Wyznaczanie kanonu jakiejś tradycji lub ustalanie obowiązującego modelu kulturowego czy społecznego wiąże się z uznaniem całej mnogości innych wariantów za błędne (ortodoksja vs. heterodoksja). Ma to ogromne skutki społeczne. Określenie kogoś „heretykiem” stanowi podstawę do wykluczenia go ze wspólnoty i wyciągnięcia wobec niego szeregu prawnych konsekwencji (z karą śmierci włącznie). Analiza sposobów radzenia sobie z herezją i heretykami (m.in. takich środków zaradczych jak ekskomunika, inkwizycja, cenzura) także leży w kręgu naszego zainteresowania. Za równie ciekawe uważamy losy „herezjarchów” – ludzi, którzy, wykraczając poza obowiązujący model religijny, kulturowy, popychali losy cywilizacji w zupełnie innym kierunku.

Zapraszamy do nadsyłania tekstów poświęconych temu zagadnieniu w następujących obszarach tematycznych:

1. Pojęcie herezji jako narzędzie antropologa, ekonomisty, kulturoznawcy, filozofa, religioznawcy lub socjologa.
2. Herezja w chrześcijaństwie, islamie, judaizmie, buddyzmie, hinduizmie, taoizmie i innych tradycjach religijnych.
3. Szczególnie narażeni na herezję: mistycy, prorocy, uczeni.
4. Wielcy „herezjarchowie” – wpływ „heretyckich” myślicieli na rozwój/upadek kultury.
5. Pisarze jako heretycy, literatura jako herezja – perspektywa literaturoznawcza.
6. Herezje – studia przypadków. Herezje i heretycy w dziejach różnych tradycji religijnych i kulturowych.
7. Powroty herezji: długie życie heretyckich idei, rehabilitacje i powroty.
8. Sposoby zwalczania herezji: cenzura, ekskomunika, kary religijne, inkwizycja itp.
9. Skutki herezji: społeczne, moralne, kulturowe i polityczne. Herezja a zmiana społeczna.

/// Prosimy o przesyłanie zgłoszeń zawierających tytuł, abstrakt o długości około 500 słów, nazwisko autora, afiliację i e-mail kontaktowy na adres redakcja@stanrzeczy.edu.pl do 15 października 2019 roku.

/// Autorzy przyjętych abstraktów zostaną zaproszeni do przygotowania artykułów w terminie do 15 lutego 2020 roku.

/// Wszelkie pytania prosimy kierować do dra Michała Rogalskiego, redaktora prowadzącego numer (michal.f.rogalski@gmail.com).